Bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá là những loại bệnh do virus gây ra và hiện vẫn đang là thách thức lớn đối với bà con nông dân canh tác lúa. Bệnh đặc biệt gây hại nghiêm trọng đối với cây lúa, khi nhiễm bệnh, tỷ lệ năng suất lúa giảm lên đến 80% tùy mức độ. Thậm chí lúa còn có khả năng chết dần và lụi tàn trước khi thu hoạch.

Để kịp thời ứng phó và chăm sóc đồng lúa thật tốt, Nano Nông Nghiệp sẽ thông tin chi tiết đến bà con về nguyên nhân, biểu hiện cũng như cách phòng trừ bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá hiệu quả.

I. Nguyên nhân gây ra bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá

• Bệnh vàng lùn được xác định là do virus Rice Grassy Stunt Virus (RGSV) gây ra. Virus này tấn công và lây truyền vào lúa thông qua sự chích hút của rầy nâu (Nilaparvata lugens).
• Bệnh lùn xoắn lá lúa do virus Rice Ragged Stunt Virus (RRSV) gây ra. Tương tự, môi giới dẫn đến bệnh lùn xoắn lá lúa được xác định do rầy nâu gây ra.

- Cả hai bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá đều có một yếu tố trung gian truyền bệnh chung, đó là rầy nâu. Bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá lúa không thể lây lan qua giống cây, đất, nước, hoặc thông qua các vết thương cơ giới. Rầy nâu là tác nhân chính gây ra sự lan truyền, phát triển của bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá trên cây lúa.

- Hiện nay, các đồng lúa tại các tỉnh miền Trung và ĐBSCL nước ta là những địa phương thường xuyên bị loại bệnh hại này tấn công. Năm 2006 được cho là giai đoạn bệnh vàng lùn lùn xoắn lá lúa bắt đầu gây hại nghiêm trọng đối với bà con trồng lúa đến nay.

II. Thời gian phát triển bệnh

- Thời gian ủ bệnh trên rầy non giao động từ 7-10 ngày. Một số cá thể cá biệt sẽ ủ bệnh lên đến 20 ngày trước khi truyền bệnh. Với cây lúa khỏe mạnh, chỉ sau khoảng 1 giờ sau khi bị rầy chích hút, cây có thể nhiễm bệnh.

- Khi rầy nâu trưởng thành, chúng sẽ di trú ngay tới ruộng lúa và bắt đầu truyền virus cho cây khi cây lúa mới phát triển 1-2 lá bằng cách bám vào cây và hút chất lúa. Từ 10-20 ngày sau khi nhiễm virus, cây lúa sẽ bắt đầu biểu hiện các triệu chứng của bệnh.

- Những cánh đồng lúa may mắn nhiễm bệnh nhẹ thì mức độ ảnh hưởng tương đối thấp, chủ yếu gây tác động tiêu cực đến năng suất và chất lượng lúa. Đối với những ruộng lúa nhiễm bệnh nặng, cây sẽ trở nên vàng úa, thấp lùn và rồi chết dần.

III. Biểu hiện của bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá

- Bệnh vàng lùn

• Dấu hiệu đầu tiên để xác định bệnh vàng lùn chủ yếu là cây lúa bắt đầu chuyển sang màu vàng và trở nên thấp lùn.
• Lá lúa sẽ bắt đầu thay đổi màu sắc, từ màu xanh sang màu vàng cam, sau đó khô dần. Những lá gần phần gốc cây sẽ có biểu hiện trước nhất, sau đó sẽ đến những lá phía trên. Trên lá lúa, các điểm màu vàng sẽ xuất hiện trước tại đỉnh của lá, sau đó mở rộng ra các vị trí khác. Lá lúa bị nhiễm bệnh thường có xu hướng xòe ngang.
• Cây lúa bị bệnh thường có dạng thấp lùn và khác biệt so với cây lúa khỏe mạnh. Cây lúa ít sản xuất nhánh và chiều cao của lúa phát triển không đồng đều. Bệnh vàng lùn có tốc độ lan truyền nhanh chóng dẫn đến toàn bộ ruộng chuyển sang màu vàng.
• Phần rễ lúa sẽ có sự phát triển kém, có dấu hiệu cứng và thối đen.

Bệnh vàng lùn gây hại ở cây lúa

- Bệnh lùn xoắn lá trên lúa 

• Biểu hiện dễ nhận biết của bệnh giống như tên gọi của chúng, lúa sẽ bị lùn và lá lúa bị xoắn lại. Mức độ thấp lùn của lúa bị nhiễm bệnh phụ thuộc nhiều vào yếu tố thời gian.
• Cây lúa bị nhiễm bệnh thường có sự thấp lùn, lá lúa có màu xanh đậm. Thậm chí đến thời điểm thu hoạch lá lúa vẫn giữ màu xanh.
• Đối với cây lúa mới nhiễm bệnh lùn xoắn lá, phần phiến lá có thể biểu hiện sự gợn sóng và rìa lá bị rách. Khi lúa bị bệnh nặng, phần chóp lá, cụ thể là phiến lá, sẽ bắt đầu xoắn lại và xuất hiện các u bướu nhỏ dọc theo gân lá.
• Các dảnh lúa thường đẻ ra nhiều chồi hơn so với lúa không bị nhiễm bệnh. Thường thì cây bị nhiễm bệnh lùn xoắn lá lúa không trổ hoa được, cây bị nghẹn đòng, hạt nhỏ và không đạt được kích thước bình thường, làm giảm năng suất của lúa.

Bệnh lùn xoắn lá gây hại ở cây lúa

IV. Biện pháp phòng trừ

• Bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá chưa có thuốc đặc trị virus gây bệnh, vì vậy biện pháp an toàn và hữu hiệu nhất vẫn là phòng bệnh.
• Cần cày bừa, làm đất kỹ, vùi lấp tàn dư và nguồn bệnh; vệ sinh đồng ruộng sạch sẽ, dọn sạch các tàn dư và ký chủ trung gian của bệnh. Gieo cấy tập trung, đồng loạt cùng một cánh đồng, từng vùng để né rầy theo khuyến cáo của cán bộ chuyên ngành. Sử dụng các giống lúa kháng bệnh, giống lúa cứng cây có khả năng chống chịu bệnh. Chăm sóc hợp lý, tạo điều kiện cho cây lúa khỏe (nhất là giai đoạn lúa non) để tăng cường sức đề kháng, chống chịu bệnh.
• Biện pháp trừ bệnh hữu hiệu nhất là thực hiện việc tiêu hủy nguồn bệnh trên đồng ruộng. Giai đoạn lúa còn non (dưới 40 ngày tuổi) nếu ruộng lúa bị nhiễm bệnh nặng, không còn khả năng phục hồi, cho năng suất thì phải tiêu hủy bằng cách cày trục cả ruộng để diệt mầm bệnh. Trước khi cày vùi phải phun thuốc trừ rầy nâu để tránh phát tán truyền bệnh sang ruộng lúa khác.
• Giai đoạn lúa sau gieo sạ, cấy 40 ngày phải thường xuyên thăm đồng. Thấy ruộng bị bệnh thì phải nhổ bỏ, vùi bỏ bụi lúa bệnh. Nếu thấy mật độ rầy cám 3 con/tép thì phải phun thuốc trừ rầy. Nếu ruộng bị nhiễm quá nặng thì phải tiêu hủy. Các loại thuốc phun trừ rầy có hiệu quả là Bassa 50EC, Trebon 20ND, Admire 50EC, Actara 25WWG...