Hiện nay ốc bươu vàng thực sự đã trở thành dịch hại nghiêm trọng đối với ruộng lúa vì nó gây hại và tàn phá cây lúa non. Vấn đề phòng trừ ốc bươu vàng phải được coi là công việc ưu tiên hàng đầu vì hiện nay vẫn có nguy cơ ốc bươu vàng tiếp tục lan rộng, tàn phá nhiều vùng sản xuất lúa trên phạm vi cả nước. Hãy cùng Nano Nông Nghiệp Lâm Thịnh Hào tìm hiểu đặc điểm của loại ốc bươu vàng và cách phòng trừ chúng.

I. Nhận biết loài ốc bươu vàng hại lúa

Ốc bươu vàng hại lúa có tên khoa học là Pomacea Canaliculata, thuộc họ Ampullariidae, lớp Chân bụng (Gastropoda), ngành Thân mềm (Mollusca), có nguồn gốc Trung và Nam Mỹ. Ốc bươu vàng được du nhập vào Việt Nam từ những năm 1985 – 1988, trở thành một trong những sinh vật gây hại nghiêm trọng nhất cho nền nông nghiệp.

Ốc bươu vàng gây hại cho lúa

    1. Đặc điểm cấu tạo của ốc bươu vàng

        - Ốc có dạng mập tròn, cấu tạo gồm đầu, thân và chân

        - Đầu ốc có hai đôi xúc tu (một đôi ngắn và một đôi dài)

        - Thân ốc nằm trên chân, là một khối xoắn ẩn kín trong vỏ

        - Chân rộng, hình đĩa, màu trắng kem, nằm ở phía bụng

        - Phần đầu và chân thường thò ra ngoài khi di chuyển, trong khi đó toàn bộ cơ thể ốc được bảo vệ trong lớp vỏ

        - Ốc bươu vàng đực có miệng hơi nhô gợn sóng, ốc cái có vảy miệng bằng phẳng hơi lõm xuống.

        - Trứng ốc bươu vàng hại lúa có màu đỏ hồng đậm khi mới đẻ và mày hồng nhạt khi gần nở, bám thành chùm trên thân cây hoặc vật cứng.

    2. Đặc điểm sinh học và vòng đời của ốc bươu vàng hại lúa

        - Ốc bươu vàng đẻ trứng thành ổ, thời gian đẻ trứng trong 3 tiếng, mỗi ổ khoảng 200-300 trứng. Trong điều kiện thích hợp, số trứng ở mỗi ổ có thể tăng lên 500-600 trứng.

        - Sau 7-5 ngày, trứng sẽ nở thành ốc non. Giai đoạn ốc non phát triển trong khoảng 15-25 ngày. Sau đó là giai đoạn ốc lớn (26-59 ngày).

        - Vòng đời trung bình của ốc bươu vàng gây hại trên lúa là 60 ngày, chúng thậm chí có thể sống tới 4-6 năm.

Vòng đời của ốc bươu vàng

        - Ốc bươu vàng có thể sống được cả trên cạn và dưới nước. Trong điều kiện khô hạn, chúng có thể sống trong đất 6 tháng bằng cách đóng nắp và vùi sâu trong đất. Thậm chí chúng có thể tồn tại trong môi trường ô nhiễm, thiếu ô xi.

    3. Đặc điểm gây hại trên lúa của ốc bươu vàng

        - Ốc bươu vàng thường ẩn náu dưới bùn, bờ ao, bờ mương rất khó phát hiện. Chúng có thể bùng phát gây hại nặng nếu gặp điều kiện thuận lợi như thức ăn phù hợp sẽ phát triển, sinh sản nhanh hoặc khi mực nước trên ruộng cao, chúng sẽ phát tán rất mạnh.

        - Chỉ sau khoảng thời gian rất ngắn từ 45-60 ngày là ốc bươu vàng đã lại tiếp tục giao phối và đẻ trứng; ước tính với mức độ tăng theo cấp số nhân, từ 1 cặp ốc bố mẹ sau 1 năm sẽ cho ra đời 40 triệu ốc con.

        - Ốc bươu vàng thường cắn ngang cây lúa non hoặc chồi lúa từ ngay sau khi sạ cho đến khi lúa được 30 ngày làm khuyết dảnh, khuyết khóm trên ruộng lúa, dẫn đến thiệt hại về năng suất. Chúng hoạt động chủ yếu vào sáng sớm, chập tối và ban đêm. Nghiên cứu cho thấy, 1 con ốc bươu vàng (mật độ 2–3 con/m²) gây hại trong giai đoạn 3–20 ngày sau sạ sẽ làm giảm 15–20% năng suất lúa. Nếu mật độ ốc tăng lên 6–10 con/m² thì ruộng lúa có thể bị mất trắng sau một đêm.

II. Một số biện pháp phòng trừ ốc bươu vàng hại lúa

    1. Sử dụng biện pháp canh tác, thủ công diệt ốc bươu vàng hại lúa

        - Làm đất bằng phẳng, tránh để những khu vực trũng nước trên ruộng.

        - Chọn giống tốt, tỉ lệ nảy mầm cao.

        - Cho nước vào ruộng sớm (trước khi sạ) để nhử ốc trồi lên, sau đó tiền hành cày diệt ốc.

        - Bắt ốc và ổ trứng bằng tay vào sáng sớm hoặc chiều mát. Nên bắt ốc sớm và liên tục từ lúc gieo sạ đến 2, 3 tuần sau.

        - Đánh rãnh thoát nước (25x5cm) cách nhau 10-15cm trên ruộng để ốc đến sống tập trung trong rảnh, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu gom ốc bằng tay.

        - Đặt lưới, phên tre chặn mương nước vào ruộng, ngăn ốc xâm nhập và bắt ốc dễ dàng. Nên đặt lưới sớm ngay từ đầu vụ đến khi thu hoạch.

        - Cắm các cọc tre, sậy ở những chỗ ngập nước, mương kênh tưới để thu hút ốc đến đẻ trứng và thu gom thuận tiện.

        - Thả vịt vào ruộng lúa ăn ốc non và trứng ốc.

        - Điều tiết chế độ nước bằng cách rút nước định kỳ, giữ mực nước thấp 2-3cm nhằm hạn chế ốc di chuyển, phá hại.

        - Giai đoạn chuẩn bị làm đất nếu cày bừa kỹ, cày sâu thì có thể diệt được ốc bươu vàng hại lúa nằm vùi dưới ruộng.

        - Sử dụng thức ăn như lá khoai, rau muống… dẫn dụ ốc tập trung đến ăn để dễ thu gom.

        - Dùng cây xương rồng, cành lá đu đủ, lá thầu dầu, lá mướp, xơ mít, thân lá khoai mì chặt thả xuống nước, nhựa cây dẫn dụ ốc làm ốc say, nổi lên mặt nước giúp thu nhặt ốc dễ dàng hơn.

        - Sử dụng vôi bột để diệt trừ ốc bươu vàng hại lúa, liều dùng 500kg/ha. Có thể xử lý vôi kết hợp với bón lót lân vào giai đoạn chuẩn bị ruộng.

    2. Biện pháp phòng trừ hóa học

        - Có thể dùng các loại thuốc hóa học gốc Metaldehyde, Niclosamid, Saponin,… để trừ ốc bưu vàng.

        - Thời điểm phun thuốc tốt nhất là trước khi cấy lúa hoặc sau khi lúa hồi xanh, nên tháo cạn ruộng xâm xấp nước, sau 24 giờ phun thuốc mới cho thêm nước để cấy hoặc dưỡng lúa. Bà con nên phun thuốc vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát là lúc ốc bươu vàng hoạt động mạnh nhất để tăng hiệu quả của thuốc.

        - Các loại thuốc trừ ốc thường có độ độc cao ảnh hưởng trực tiếp đến động vật thủy sinh và nguồn nước sinh hoạt. Vì vậy bà con nên ưu tiên sử dụng biện pháp thủ công, sinh học để diệt trừ ốc bươu vàng.